28 anyos nga iloy nga nagpatay sa iya pito ka bulan nga lapsag sa Barotac Viejo, posible nagasuprer sang postpartum depression ukon postpartum psychosis; psychiatrist, nagpa-athag nga mga iloy nga bag-o nagbun-ag ang nagasuprer sang amo nga balatian

Iloilo City–Nangin sentro sang mga diskusyon ilabe na sa social media ang postpartum depression (PPD) kag postpartum psychosis (PP) matapos nabalita ang pagpatay sang 28-anyos nga iloy sa Barotac Viejo sa iya pito ka bulan nga lapsag paagi sa paggulgol sang leog, paggunting sang puwak kag pagsuyop sang dugo sang bata.

Pero ano gid bala ang PPD kag PP?

Sa programa nga Aksyon Hotline, ginpahayag sang kilala nga psychiatrist sa Iloilo nga si Dr. Daisy Chua-Daquilanea nga ang PPD pareho man sa depression nga ginabatyag sang iban. Pero ini ginabatyag sang iloy nga bag-o lang nagbun-ag kabangdanan may specific gid nga tawag.

Dapat suno kay Daquilanea nga lantawon kun may history na sang depression ang iloy antes siya nagbusong.

Kinahanglan man usisaun kun may history sa iya pamilya nga may nagbatyag sang depression. Ginpahayag ni Daquilanea nga may genetic factor sa depression.

‘NOT WELL-STUDIED SA PILIPINAS’
Base sa statistics suno kay Daquilanea, 1-2% kada 1,000 child birth ang nagabatyag sang depression nga mga iloy. Mataas ini nga numero suno pa kay Daquilanea.

Ang problema lang suno sa iya bangud wala sang madalum nga pagtuon sa Pilipinas sa mga kaso sang PPD kag PP bangud indi man magpaidalum sa mga pagtuon ang mga babaye nga bag-o lang nagbun-ag.

‘WISH TO KILL’
Sa PPD kag PP, may “wish to kill” suno kay Daquilanea ang iloy.

Gusto sang mga iloy nga nagasuprer sini nga halitan ang ila lapsag.

Kun ang iloy depressed, indi nila makontrol ang ila panghuna-huna nga magpanumdom nga patyon ang ila bata.

Mas malala ang PP suno kay Daquilanea bangud may nabatian na nga mga tingug ang iloy nga nagahatag sa iya sang instruksyon kun ano ang iya himuon. May mga hallucinations na ang iloy kag lain-lain na ang iya ginapanghambal.

‘CURABLE ANG PPD KAG PP’
May mga facilidad sa siyudad sang Iloilo kag bulong nga makabulig gid sa mga nagabatyag sang PPD kag PP.

Suno kay Daquilanea, mabulong ang mga mga nagasuprer sini pero kinahanglan lang ang early detection.

Kun mamutikan ang iloy nga indi mapahamtang kag indi na normal ang hulag matapos nagbata, mas maayo suno kay Daquilanea nga dal-un na ini sa doktor.

Magabalik sa normal ang sitwasyon sang iloy kun mahatagan siya sang anti-depressant kag magbalik man sa normal ang iya hormonal level. Paathag ni Daquilanea, kabahin man ang hormones sang mga babaye sa pagbatyag niya sang depression.

‘INDI DAPAT IKAHUYA’
Suno kay Dr. Daquilanea, indi dapat ikahuya sang mga iloy kag ila pamilya ang pagbatyag sang PPD kag PP. 

Ini suno sa iya parte na sang hormonal changes sa pagbun-ag.

‘ANO ANG DAPAT HIMUON?’
Magluwas sa pagpakunsulta kag bulong, kinahanglan ang mabaskog nga support system sa pamilya.

May tsansa suno kay Daquilanea nga magbalik ang PPD ukon PP sa masunod nga pagbun-ag sang iloy.

‘PSYCHIATRIC EMERGENCY’
Ginpa-athag ni Dr. Daquilanea nga ang PP, makabig nga “psyhiatric emergency.” Daw pareho lang ini suno sa iya sa paglupok sang appendix bangud nagakinahanlan ini sang gilayon nga mental care.

‘ANG KASO NI FRITZ’
Sa kaso ni alyas Fritz, makabig ini nga psychosis suno kay Daquilanea bangud nagahibi, nagakadlaw, nagawakal, nagasaut-saut kag nagataklas na ini sa selda sang Barotac Viejo Police Station.

Natala magguwa sa prisuhan si Fritz subong nga adlaw matapos ang iya detention period pero idiretso siya sa municipal health office para mapangayuan sang referral kag madala sa siyudad sang Iloilo para mahatagan sang nagakaigo nga pagbulong.

Disyembre 7 sang hapon sang gintungtong ni Fritz sa lababu ang iya lapsag, gingulgol ang leog, gingunting ang puwak kag ginsuyop ang dugo sang bata.

Sang ginpamangkot kun nga-a nahimo niya ang makangilidlis nga krimen, ginpahayag ni Fritz nga nagutom siya kag nauhaw. (AGB/MO)